Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach – Etap V

„Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach – kontynuacja”

Etap V. Województwo lwowskie, dawne powiaty jaworowski i turczański.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Projekt współfinansowany był ze środków Samorządu Województwa Podkarpackiego.

Projekt naukowy kontynuowany dzięki ponownemu finansowemu wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Marszałka Województwa Podkarpackiego ma na celu przeprowadzenie terenowej inwentaryzacji zabytkowych założeń dworsko-ogrodowych, położonych na terenach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, umownie nazywanych „Kresami”. Inicjatywa ta, nieprzypadkowo zrodziła się w Arboretum w Bolestraszycach, którego założyciel i wieloletni dyrektor, profesor Jerzy Piórecki, podjął się w trudnych czasach dokonać heroicznego wysiłku terenowej inwentaryzacji zabytkowych parków i ogrodów, położonych na terenie ówczesnych trzech województw: przemyskiego, rzeszowskiego i krośnieńskiego. Pracy tej dokonał sam, bez zespołu badawczego, nie szczędząc czasu ani własnych środków finansowych. Niniejsze opracowanie jest uzupełnieniem i kontynuacją tych prac obejmujących na obecnym etapie tereny przedwojennego województwa lwowskiego znajdujące się obecnie na terenie Ukrainy.

Realizowane zadanie dotyczy inwentaryzacji terenowej historycznych założeń dworsko-ogrodowych na terenie przedwojennych powiatów jaworowskiego turczańskiego oraz miejscowości ze zlikwidowanego w r. 1932 powiatu starosamborskiego, których część znalazła się granicach administracyjnych powiatu turczańskiego (pozostała część włączona została do powiatu samborskiego). W dotychczasowych pracach inwentaryzacyjnych dotyczących pozostałości materialnych Polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach ogrody i parki podworskie były pomijane, w związku z czym zadanie ma charakter pionierski. Jego realizacja, przynajmniej częściowo, wypełnia lukę w badaniach nad sztuką i kultura materialną tych terenów. Udokumentowanie owej istotnej części polskiego dziedzictwa narodowego jest niezbędne w celu dopełnienia wiedzy dotyczącej architektury rezydencjonalnej na Kresach. Niniejszy projekt uzupełnia fundamentalną pracę Romana Aftanazego dotyczącą kresowych rezydencji w której założenia ogrodowe zostały potraktowane marginalnie, a znaczna część z inwentaryzowanych dworów nie została w tym opracowaniu uwzględniona. Podkreślić́ trzeba, że dotychczasowy stan wiedzy dotyczący historycznych założeń dworsko-ogrodowych na Kresach jest znikomy. Przeprowadzenie prac terenowych w tym kontekście wydaje się̨ mieć pierwszorzędne znaczenie z uwagi na postępującą degradację terenów podworskich i odchodząca wraz pokoleniem pamięć o tych założeniach. Pamiętać trzeba, że nie są prowadzone jakiekolwiek systematyczne prace na miarę inwentaryzacji architektury sakralnej. Podstawą dla realizacji zadania są wyjazdy terenowe na terytorium Ukrainy. Inwentaryzacyjne prace terenowe biegną niejako dwutorowo. Po pierwsze, polegają na zlokalizowaniu historycznych założeń ogrodowych i zapoznaniu się ze stanem ich zachowania, a w miarę możliwości rozpoznaniu pozostałości ich historycznej struktury i przeprowadzenia wywiadu wśród miejscowej ludności. Po drugie, na wstępnym dendrologicznych rozpoznaniu najcenniejszych, najstarszych oraz rzadkich i chronionych gatunków. Niezwykle pomocny w realizacji zadania jest multidysyplinarny charakter zespołu badawczego, w skład którego wchodzą botanicy, historycy ogrodnictwa, a także historycy sztuki o wieloletnim doświadczeniu w prowadzeniu prac inwentaryzacyjnych na Kresach. Duże znaczenie ma zaangażowanie w projekt Pana Profesora Jerzego Pióreckiego, specjalisty w zakresie badań nad historycznymi ogrodami na terenie Małopolski Wschodniej. Za kierownicywo prac inwentaryzacyjnych odpowiedzialny jest Pan dr Rafał Nestorow z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie (Biuro w Krakowie).

Celem niniejszego projektu jest przede wszystkim przeprowadzenie prac terenowych pozwalających ocenić ilość i stan zachowania historycznych założeń ogrodowych oraz zebranie dokumentacji fotograficznej i opisowej, która w przyszłości stanie się merytoryczną podstawą dla opublikowania szczegółowego inwentarza ogrodów z terenów województwa lwowskiego, a w dalszej perspektywie kolejnych województw dawnych Kresów Południowo-Wschodniej Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem szerokich ram historyczno-artystycznych na wzór „Materiałów do Dziejów Sztuki Sakralnej na dawnych Kresach Rzeczypospolitej” Całość pozyskanych materiałów jest gromadzona w Archiwum Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach.

Działająca w ramach struktury Arboretum Pracownia Inwentaryzacji Założeń Ogrodowych, zajmuje się̨ od wielu lat realizacją różnego typu działań, m.in. inwentaryzacją dendrologiczną zabytkowych założeń dworskich (m.in. Targowiska, Nowy Nart, Przemyśl, Bakończyce, Łopuszka), koncepcją rewaloryzacji i adaptacji zabytkowych parków (Bojanów), czy też czynnie realizuje projekty z zakresu rewaloryzacji historycznych założeń ogrodowych (m.in. Lesko, Lipnik).

Arboretum Bolestraszyce posiada wieloletnie doświadczenie w badaniach nad historycznymi założeniami podworskimi na terenie Podkarpacia. Wymienić tu można rozliczne inicjatywy związane z inwentaryzacją parków podworskich Małopolski Wschodniej, czego efektem są m.in. trzy fundamentalne prace Profesora Jerzego Pióreckiego, poświęcone zabytkowym Parkom Podkarpacia, a także aktualnie wydawane pozycje dotyczące historycznych założeń ogrodowych, czy prace związane ściśle z terenową inwentaryzacją podworskich parków. Niezwykle istotne jest zwłaszcza doświadczenie w badaniach terenowych, pogłębione w ostatnich latach przy projektach dotyczących historycznych odmian jabłoni, podjęte we współpracy z lwowskim Ogrodem Botanicznym czy wieloletni projekt poświęcony dereniowi jadalnemu (obydwa projekty prowadzone są również na terenie Ukrainy).

W 2017 roku przeprowadzono terenowe prace inwentaryzacyjne obejmujące 74 założenia ogrodowe (lista poniżej). Zebrany materiał opisowy i fotograficzny oraz informacje historyczne wraz z mapami został zgromadzony w Archiwum Arboretum w Bolestraszycach. W kolejnym roku pracami inwentaryzacyjnymi, planujemy objąć dwa kolejne powiaty dawnego województwa lwowskiego: sokalski, rawski (ruski).
Wszystkie osoby mające rodzinne zdjęcia, mapy, plany lub jakiekolwiek informacje dotyczące zabytkowych założeń ogrodowych na terenie dawnych Kresów Południowo-Wschodnich, prosimy o kontakt.

Lista założeń dworsko-ogrodowych zinwentaryzowanych w 2017 roku.
POWIAT JAWORÓW

1. Berdychów (ukr. Бердихів)
2. Bruchnal (ukr. Терновиця)
3. Czernilawa (ukr. Чернилява)
4. Drohomyśl (ukr. Дрогомишль)
5. Gnojnice (ukr. Глиниці)
6. Hruszów (ukr. Грушів)
7. Huki (ukr. Липовець)
8. Jaworów (ukr. Яворів)
9. Kłonice (ukr. Колониці)
10. Kochanówka (ukr. Коханівка)
11. Krakowiec (ukr. Краковець)
12. Laszki (ukr. Глинець)
13. Lubienie (ukr. Любині)
14. Mołoszkowice (ukr. Молошковичі)
15. Morańce (ukr. Мор’янці)
16. Nahaczów (ukr. Нагачів)
17. Olszanica (ukr. Вільшаниця)
18. Ożomla (ukr. Віжомля)
19. Porudno (ukr. Калинівка)
20. Przyłbice (ukr. Прилбичі)
21. Rogóżno (ukr. Рогізно)
22. Sarny (ukr. Сарни)
23. Semerówka (ukr. Семирівка)
24. Siedliska (ukr. Оселя)
25. Starzyska (ukr. Старичі)
26. Szczepłoty (ukr. Щеплоти)
27. Szkło (ukr. Шкло)
28. Świdnica (ukr. Свидниця)
29. Trościaniec (ukr. Тростянець)
30. Wierzbiany (ukr. Вербляни)
31. Wola Gnojnicka (ukr. Глиниці)
32. Wulka Rosnowska (ukr. Роснівка)
33. Zawadów (ukr. Завадів)

POWIAT TURKA

1. Bachnowate (ukr. Багнувате)
2. Beniowa (ukr. Біньова)
3. Boberka (ukr. Боберка)
4. Butelka Wyżna (ukr. Верхнє)
5. Chaszczów (ukr. Хащів)
6. Dniestrzyk Dubowy (Dębowy) (ukr. Дністрик-Дубовий)
7. Dołżki (ukr. Довжки)
8. Hnyła (ukr. Карпатське)
9. Hołowsko (ukr. Головське)
10. Husne Niżne (ukr. Нижнє Гусне)
11. Husne Wyżne (ukr. Верхнє Гусне)
12. Ilnik (ukr. Ιльник)
13. Isaje (ukr. Ісаї)
14. Jabłonów (ukr. Яблунів)
15. Jasionka Masiowa (ukr. Ясениця)
16. Jawora (ukr. Явора)
17. Jaworów (ukr. Яворів)
18. Krasne (ukr. Красне)
19. Łokieć
20. Łopuszanka Chomina (ukr. Лопушанка-Хомина)
21. Łużek Górny (ukr. Верхній Лужок)
22. Myta (ukr. Мита)
23. Niedzielna (ukr. Недільна)
24. Radycz (ukr. Радич)
25. Rosochacz (ukr. Росохач)
26. Ryków (ukr. Риків)
27. Sianki (ukr. Сянки)
28. Spas (ukr. Спас)
29. Suchy Potok (ukr. Сухий Потік)
30. Szandrowiec (ukr. Шандровець)
31. Szumiacz (ukr. Шум’яч)
32. Świdnik (ukr. Свидник)
33. Topolnica Szlachecka (ukr. Топільниця)
34. Tureczki Niżne (ukr. Нижній Турів)
35. Tureczki Wyżne (ukr. Верхній Турів)
36. Turka (ukr. Турка)
37. Turze (ukr. Тур’є)
38. Tycha (ukr. Тиха)
39. Tysowica (ukr. Тисовиця)
40. Wysocko Niżne (ukr. Нижнє Висоцьке)
41. Zawadka (ukr. Завадка)