Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach – Etap IV

„Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach – kontynuacja”

Etap IV. Województwo lwowskie, dawny powiat samborski.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Projekt współfinansowany był ze środków Samorządu Województwa Podkarpackiego.

Projekt naukowy kontynuowany dzięki ponownemu finansowemu wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Marszałka Województwa Podkarpackiego ma na celu przeprowadzenie terenowej inwentaryzacji zabytkowych założeń dworsko-ogrodowych, położonych na terenach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, umownie nazywanych „Kresami”. Inicjatywa ta, nieprzypadkowo zrodziła się w Arboretum w Bolestraszycach, którego założyciel i wieloletni dyrektor, profesor Jerzy Piórecki, podjął się w trudnych czasach dokonać heroicznego wysiłku terenowej inwentaryzacji zabytkowych parków i ogrodów, położonych na terenie ówczesnych trzech województw: przemyskiego, rzeszowskiego i krośnieńskiego. Pracy tej dokonał sam, bez zespołu badawczego, nie szczędząc czasu ani własnych środków finansowych. Niniejsze opracowanie jest uzupełnieniem i kontynuacją tych prac obejmujących na obecnym etapie tereny przedwojennego województwa lwowskiego znajdujące się obecnie na terenie Ukrainy.

Realizowane zadanie dotyczy inwentaryzacji terenowej historycznych założeń dworsko-ogrodowych na terenie przedwojennego powiatu samborskiego oraz miejscowości ze zlikwidowanego w r. 1932 powiatu starosamborskiego, których część znalazła się granicach administracyjnych powiatu Samborskiego (pozostała część włączona została do powiatu turczańskiego). W dotychczasowych pracach inwentaryzacyjnych dotyczących pozostałości materialnych Polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach ogrody i parki podworskie były pomijane, w związku z czym zadanie ma charakter pionierski. Jego realizacja, przynajmniej częściowo, wypełnia lukę w badaniach nad sztuką i kultura materialną tych terenów. Udokumentowanie owej istotnej części polskiego dziedzictwa narodowego jest niezbędne w celu dopełnienia wiedzy dotyczącej architektury rezydencjonalnej na Kresach. Niniejszy projekt uzupełnia fundamentalną pracę Romana Aftanazego, dotyczącą kresowych rezydencji w której założenia ogrodowe zostały potraktowane marginalnie, a znaczna część z inwentaryzowanych dworów nie została w tym opracowaniu uwzględniona. Podkreślić trzeba, że dotychczasowy stan wiedzy dotyczący historycznych założeń dworsko-ogrodowych na Kresach jest znikomy. Przeprowadzenie prac terenowych w tym kontekście wydaje się mieć pierwszorzędne znaczenie z uwagi na postępującą degradację terenów podworskich i odchodząca wraz pokoleniem pamięć o tych założeniach. Pamiętać trzeba, że nie są prowadzone jakiekolwiek systematyczne prace na miarę inwentaryzacji architektury sakralnej. Podstawą dla realizacji zadania są wyjazdy terenowe na terytorium Ukrainy. Inwentaryzacyjne prace terenowe biegną niejako dwutorowo. Po pierwsze, polegają na zlokalizowaniu historycznych założeń ogrodowych i zapoznaniu się ze stanem ich zachowania, a w miarę możliwości rozpoznaniu pozostałości ich historycznej struktury i przeprowadzenia wywiadu wśród miejscowej ludności. Po drugie, na wstępnym dendrologicznych rozpoznaniu najcenniejszych, najstarszych oraz rzadkich i chronionych gatunków. Niezwykle pomocny w realizacji zadania jest multidysyplinarny charakter zespołu badawczego, w skład którego wchodzą botanicy, historycy ogrodnictwa, a także historycy sztuki o wieloletnim doświadczeniu w prowadzeniu prac inwentaryzacyjnych na Kresach. Duże znaczenie ma zaangażowanie w projekt Pana Profesora Jerzego Pióreckiego, specjalisty w zakresie badań nad historycznymi ogrodami na terenie Małopolski Wschodniej. Za kierownictwo prac inwentaryzacyjnych odpowiedzialny jest Pan dr Rafał Nestorow z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie (Biuro w Krakowie).

Celem niniejszego projektu jest przede wszystkim przeprowadzenie prac terenowych pozwalających ocenią ilość i stan zachowania historycznych założeń ogrodowych oraz zebranie dokumentacji fotograficznej i opisowej, która w przyszłości stanie się merytoryczną podstawą dla opublikowania szczegółowego inwentarza ogrodów z terenów województwa lwowskiego, a w dalszej perspektywie kolejnych województw dawnych Kresów Południowo-­Wschodniej Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem szerokich ram historyczno-artystycznych na wzór „Materiałów do Dziejów Sztuki Sakralnej na dawnych Kresach Rzeczypospolitej” Całość pozyskanych materiałów jest gromadzona w Archiwum Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach.

Działająca w ramach struktury Arboretum Pracownia Inwentaryzacji Założeń Ogrodowych, zajmuje się̨ od wielu lat realizacją różnego typu działań́, m.in. inwentaryzacją dendrologiczną zabytkowych założeń́ dworskich (m.in. Targowiska, Nowy Nart, Przemyśl Bakończyce, Łopuszka), koncepcją rewaloryzacji i adaptacji zabytkowych parków (Bojanów), czy też czynnie realizuje projekty z zakresu rewaloryzacji historycznych założeń ogrodowych (m.in. Lesko, Lipnik).

Arboretum Bolestraszyce posiada wieloletnie doświadczenie w badaniach nad historycznymi założeniami podworskimi na terenie Podkarpacia. Wymienić tu można rozliczne inicjatywy związane z inwentaryzacją parków podworskich Małopolski Wschodniej, czego efektem są m.in. trzy fundamentalne prace Profesora Jerzego Pióreckiego, poświęcone zabytkowym Parkom Podkarpacia, a także aktualnie wydawane pozycje dotyczące historycznych założeń ogrodowych, czy prace związane ściśle z terenową inwentaryzacją podworskich parków. Niezwykle istotne jest zwłaszcza doświadczenie w badaniach terenowych, pogłębione w ostatnich latach przy projektach dotyczących historycznych odmian jabłoni, podjęte we współpracy z lwowskim Ogrodem Botanicznym czy wieloletni projekt poświęcony dereniowi jadalnemu (obydwa projekty prowadzone są również na terenie Ukrainy).

W 2016 roku przeprowadzono terenowe prace inwentaryzacyjne obejmujące 51 założeń ogrodowe (lista poniżej). Zebrany materiał opisowy i fotograficzny oraz informacje historyczne wraz z mapami został zgromadzony w Archiwum Arboretum w Bolestraszycach. W kolejnym roku pracami inwentaryzacyjnymi, planujemy objąć dwa kolejne powiaty dawnego województwa lwowskiego: turecki i jaworowski.

Wszystkie osoby mające rodzinne zdjęcia, mapy, plany lub jakiekolwiek informacje dotyczące zabytkowych założeń ogrodowych na terenie dawnych Kresów Południowo-Wschodnich, prosimy o kontakt.

Lista założeń dworsko-ogrodowych zinwentaryzowanych w 2016 roku.

POWIAT SAMBOR

1. Barańczyce (ukr. Баранівці)
2. Bąkowice (ukr. Буньковичі)
3. Berezów (ukr. Березів)
4. Bereźnica (ukr. Бережниця)
5. Biskowice (ukr. Бісковичі)
6. Buczów ad Stara Ropa (ukr. Бучув, Стара Ропа)
7. Bukowa (ukr. Букова)
8. Chlewiska (ukr. Міжгайці)
9. Czaple (ukr. Чаплі)
10. Czerchawa (ukr. Черхава)
11. Czyszki (ukr. Чижки)
12. Grodowice (ukr. Городовичі)
13. Humieniec (ukr. Гуманець)
14. Kobło Stare (ukr. Кобло)
15. Kornałowice (ukr. Корналовичі)
16. Kowenice (ukr. Ковиничі)
17. Krużyki (ukr. Кружики)
18. Laszki Murowane (ukr. Муроване)
19. Lutowiska (ukr. Лютовиська)
20. Łanowice (ukr. Лановичі)
21. Ławrów (ukr. Лаврів)
22. Łąka Rustykalna (ukr. Лука)
23. Łopuszna (ukr. Лопушно)
24. Majnicz (ukr. Майнич)
25. Maksymowice (ukr. Максимовичі)
26. Manasterzec (ukr. Монастирець)
27. Mokrzany (ukr. Мокряни)
28. Nadyby (ukr. Надиби)
29. Nowoszyce (ukr. Новошичі)
30. Pianowice (ukr. П’яновичі)
31. Polana (ukr. Поляна)
32. Posada Felsztyńska (ukr. Посада Фельштинська)
33. Radłowice (ukr. Ралівка)
34. Rajtarowice (ukr. Верхівці)
35. Rakowa (ukr. Ракова)
36. Rogóżno (ukr. Рогізно)
37. Sąsiadowice (ukr. Сусідовичі)
38. Siekierczyce (Horodnia) (ukr. Гординя)
39. Sielec (ukr. Сeлець)
40. Słochynie (ukr. Слохині)
41. Sozań (ukr. Созань)
42. Sprynia Wielka (ukr. Сприня)
43. Straszewice (ukr. Страшевичі)
44. Suszyca Wielka (ukr. Велика Сушиця)
45. Torhanowice (ukr. Торгановичі)
46. Uherce Zapłatyńskie (ukr. Нагірне)
47. Więckowice (ukr. Вербівка)
48. Wojutycze (ukr. Воютичі)
49. Wola Błażowska (ukr. Воля–Блажівська)
50. Wykoty (ukr. Викоти)
51. Zwór (ukr. Звір)