Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach – Etap I

„Inwentaryzacja założeń ogrodowych na dawnych Kresach”

Etap I. Województwo lwowskie, dawne powiaty dobromilski i przemyski.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Projekt współfinansowany był ze środków Samorządu Województwa Podkarpackiego.

Projekt naukowy podjęty dzięki finansowemu wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Marszałka Województwa Podkarpackiego ma na celu przeprowadzenie terenowej inwentaryzacji zabytkowych założeń ogrodowych, położonych na terenach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, umownie nazywanych „Kresami”. Inicjatywa ta, nieprzypadkowo zrodziła się w Arboretum w Bolestraszych, którego założyciel i wieloletni dyrektor, profesor Jerzy Piórecki, podjął się w trudnych czasach dokonać heroicznego wysiłku terenowej inwentaryzacji zabytkowych parków i ogrodów, położonych na terenie ówczesnych trzech województw: przemyskiego, rzeszowskiego i krośnieńskiego. Pracy tej dokonał sam, bez zespołu badawczego, nie szczędząc czasu, ani własnych środków finansowych. Niniejsze opracowanie jest naturalnym uzupełnieniem i kontynuacją tych prac obejmujących na obecnym etapie tereny przedwojennego województwa przemyskiego znajdujące się na terenie Ukrainy. Niniejszy projekt dotyczy inwentaryzacji terenowej historycznych założeń dworsko ogrodowych na terenie dwóch powiatów przedwojennego województwa lwowskiego (dobromilskiego i przemyskiego) położonych obecnie na terytorium Ukrainy. W dotychczasowych pracach inwentaryzacyjnych dotyczących pozostałości materialnych Polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach, ogrody i parki podworskie były pomijane w związku z czym zadanie ma charakter pionierski. Jego realizacja przynajmniej częściowo, wypełnia lukę w badaniach nad dziedzictwem kulturowym tych terenów. Udokumentowanie owej istotnej części Polskiego Dziedzictwa Narodowego, wydaje się niezbędne w celu uzupełnienia wiedzy dotyczącej architektury rezydencjonalnej na Kresach. Przeprowadzenie niniejszego projektu, stanowi również niejako uzupełnienie fundamentalnej pracy Romana Aftanazego, w której założenia ogrodowe zostały potraktowane marginalnie. Podkreślić trzeba, że dotychczasowy stan wiedzy dotyczący historycznych założeń ogrodowych na Kresach jest znikomy. Przeprowadzenie prac terenowych w tym kontekście wydaje się mieć pierwszorzędne znaczenie. Niejako pobocznym efektem projektu jest udokumentowanie aktualnego stanu zachowania nielicznych rezydencji. Pamiętać trzeba, że również w tym przypadku nie są prowadzone jakiekolwiek systematyczne prace na miarę inwentaryzacji architektury sakralnej. Podstawą dla realizacji zadania są wyjazdy terenowe na terytorium ob. Ukrainy. Inwentaryzacyjne prace terenowe biegną niejako dwutorowo. Po pierwsze, polegają na zlokalizowaniu historycznych założeń ogrodowych i zapoznaniu się ze stanem ich zachowania, a w miarę możliwości rozpoznaniu pozostałości ich historycznej struktury. Po drugie, na wstępnym dendrologicznych rozpoznaniu najcenniejszych, najstarszych oraz rzadkich i chronionych gatunków. Niezwykle pomocny w realizacji zadania jest multidysyplinarny charakter zespołu badawczego, w skład którego wchodzą botanicy, historycy ogrodnictwa, a także historyk sztuki o wieloletnim doświadczeniu w prowadzeniu prac inwentaryzacyjnych na Kresach. Duże znaczenie ma zaangażowanie w projekt profesora Jerzego Pióreckiego, specjalisty w zakresie badań nad historycznymi ogrodami na terenie Małopolski Wschodniej. Niezwykle ważne, było również wsparcie i pomoc jakiej udzielił Pan dr hab. Andrij Prokopiv, dyrektor Ogrodu Botanicznego im. I. Franki we Lwowie.
Celem niniejszego projektu jest przede wszystkim przeprowadzenie prac terenowych pozwalających ocenić ilość i stan zachowania historycznych założeń ogrodowych oraz zebranie dokumentacji fotograficznej i opisowej, która w przyszłości stanie się merytoryczną podstawą dla opublikowania szczegółowego inwentarza ogrodów z terenów województwa lwowskiego, a w dalszej perspektywie kolejnych województw dawnych Kresów Południowo­Wschodniej Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem szerokich ram historyczno­artystycznych na wzór Materiałów do Dziejów Sztuki Sakralnej na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Z uwagi na pilotażowy charakter powyższego projektu, szczegółowe wyzyskanie materiału historyczno­ikonograficznego, w tym zakrojone na szerszą skalę kwerendy archiwalne i biblioteczne, nie są przewidziane. Nie mniej jednak, planujemy na tym etapie zebranie przynajmniej podstawowych informacji historycznych i ikonograficznych do najważniejszych obiektów. Tego typu podejście umożliwi zestawienie obecnego stanu zachowania ze stanem pierwotnym, jak i również będzie miało szerszy wymiar poznawczy dla większego grona odbiorców. Efektem rzeczowym zadania będzie zgromadzenie dokumentacji fotograficznej i opisowej, jej uporządkowanie i przygotowanie do dalszego opracowania. Całość pozyskanych materiałów jest gromadzona w Archiwum Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach.
Działający w ramach struktur Arboretum, Dział Fizjografii, zajmuje się od wielu lat realizacją różnego typu działań, m.in. inwentaryzacją dendrologiczną zabytkowych założeń dworskich (m.in. Targowiska, Nowy Nart, Przemyśl Bakończyce, Łopuszka), koncepcją rewaloryzacyjną i adaptacją zabytkowych parków (Bojanów), czy też realizuje projekty rewaloryzacji zabytkowych parków (m.in. Lesko, Lipnik). Arboretum Bolestraszyce posiada wieloletnie doświadczenie w badaniach nad historycznymi założeniami podworskimi na terenie Podkarpacia. Wymienić tu można rozliczne inicjatywy związane z inwentaryzacją parków podworskich Małopolski Wschodniej, czego efektem są m.in. trzy fundamentalne prace Profesora Jerzego Pióreckiego, poświęcone zabytkowym Parkom Podkarpacia, a także aktualnie wydawane pozycje dotyczące historycznych założeń ogrodowych, czy prace związane ściśle z terenową inwentaryzacją podworskich parków. Niezwykle istotne jest zwłaszcza doświadczenie w badaniach terenowych, pogłębione w ostatnich latach przy projektach dotyczących historycznych odmian jabłoni, podjęte we współpracy z lwowskim ogrodem botanicznym czy wieloletni projekt poświęcony dereniowi jadalnemu (obydwa projekty prowadzone są również na terenie Ukrainy).
W r. 2013 przeprowadzono terenowe prace inwentaryzacyjne obejmujące  39 założeń ogrodowych (lista poniżej). Zebrany materiał opisowy i fotograficzny oraz informacje historyczne wraz z mapami katastralnymi do części obiektów, została zgromadzona w Archiwum Arboretum w Bolestraszycach. W kolejnym roku pracami inwentaryzacyjnymi, planujemy objąć dwa kolejne powiaty dawnego województwa lwowskiego: rudecki oraz mościcki.

Wszystkie osoby mające rodzinne zdjęcia, mapy, plany lub jakiekolwiek informacje dotyczące zabytkowych założeń ogrodowych na terenie dawnych Kresów Południowo-Wschodnich, prosimy o kontakt.

Lista założeń dworsko-ogrodowych zinwentaryzowanych w 2013 roku.
POWIAT DOBROMIL
1.    Błozew Górna (ukr. Болозів)
2.    Boniowice (ukr. Боневичі)
3.    Dobromil (ukr. Добромиль)
4.    Grabownica Sozańska (ukr. Грабівниця)
5.    Hubice (ukr. Губичі)
6.    Kniażpol (ukr. Княжпіль)
7.    Kropiwnik (ukr. Кропивник)
8.    Komarowice (ukr. Комаровичі)
9.    Lacko (ukr. Солянуватка)
10.    Nowe Miasto (ukr. Нове Місто)
11.    Polana (ukr. Поляна)
12.    Posada Nowomiejska (ukr. Посада-Новоміська)
13.    Przedzielnica (ukr. Передільниця)
14.    Tarnawa (ukr. Тернава)
15.    Towarnia (ukr. Товарна)
16.    Truszowice (ukr. Трушевичі)
17.    Wołcza Dolna (ukr. Нижня Вовча)

POWIAT PRZEMYŚL

1.    Boratycze (ukr. )
2.    Buców (ukr. Буців)
3.    Bybło (ukr. Библо)
4.    Byków (ukr. Биків)
5.    Chodnowice, (ukr. Хіднович)
6.    Chraplice (ukr.Храпличі)
7.    Cyków (ukr. Циків)
8.    Drozdowice (ukr. Дроздовичі)
9.    Dziewięczyce (ukr. Дзевенчыцэ)
10.    Gdeszyce (ukr. Дешичі)
11.    Hruszatyce (ukr. Грушатичі)
12.    Miżyniec (ukr. Міженець)
13.    Nowosiółki Wielkie? (ukr. Великі Новосілки)
14.    Niżankowice (ukr. Нижанковичі)
15.    Pleszowice (ukr. Плешевичі)
16.    Podmojsce (ukr. Підмостичі)
17.    Popowice (ukr. Поповичі)
18.    Sanoczany (ukr. Саночани)
19.    Szechynie (Szeginie, ukr. Шегині)
20.    Tyszkowice (ukr. Тишковичі)
21.    Zabłotce (ukr. Заболотці)
22.    Zrotowice (ukr. Зоротовичі)