Kolekcja roślin chronionych

Kolekcja roślin rzadkich, zagrożonych, ginących i chronionych
w warunkach uprawy ogrodowej w Arboretum Bolestraszyce

Podstawowym celem Arboretum w Bolestraszycach jest gromadzenie i utrzymywanie w warunkach uprawy ogrodowej kolekcji roślin. Udostępnianie dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego, edukacja oraz czynna ochrona rzadkich, zagrożonych, ginących i chronionych gatunków flory polskiej i dendroflory. A także historycznych odmian drzew i krzewów owocowych o znaczeniu utylitarnym. W Arboretum kontynuowane są długoletnie badania nad biologią, ekologią m.in. Cerasus fruticosa Pall, Cirsium decussatum Janka, Crataegus palmstruchii Lindm., Erysimum pienicum (Zapał.) Pawł., Fritillaria meleagris L, Linum austriacum L., Marsilea quadrifolia L, Rhododendron luteum L., Salvinia natans (L.) All., Staphylea pinnata L. i Trapa natans L. w warunkach in situ i ex situ.

Cerasus fruticosa Pall. – Wisienka stepowa

Cerasus fruticosa pochodzi ze stanowiska Ciemny Kąt pod Rozwadowem- dawna Puszcza Sandomierska. W kolekcji jest 60 krzewów wiśni karłowatej. W latach 1981-2002 prowadzone były badania nad biologią i ekologią populacji. W XXI w. reintrodukowano gatunek na stanowiska zastępcze w rezerwacie na Winnej Górze w Przemyślu oraz na Wzgórzach Łuczycko- Jaksmanickich. Na stanowiskach tych wisienka wyginęła pod koniec XX w. Prowadzone były również badania w zakresie utrzymania wisienki w uprawie ogrodowej oraz nad zmiennością osobniczą. Jest to populacja o największej zmienności cech.

J.Piórecki.1992. Badania nad biologia i ekologią rzadkich i ginących roślin. Arboretum Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce. J.Wójcicki.2001. Cerasus fruticosa Pall. [w] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki. (red). Polska Czerwona Księga Roślin. s.209-211. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Cirsium decussatum Janka – Ostrożeń siedmiogrodzki

Cirsium decussatum utrzymywany jest w warunkach uprawy w Arboretum od 1980 roku. Rozmnaża się wyłącznie generatywnie, rozsiewa samorzutnie i pojawia się w wielu miejscach. Uprawa gatunku zajmuje powierzchnię około 10 m2. Arboretum prowadzi wymianę nasion pomiędzy ogrodami botanicznymi w kraju. Na Pogórzu Przemyskim na stanowiskach naturalnych badano strukturę wiekową i przestrzenną populacji oraz liczebność. W okresie ostatniego dziesięciolecia XX w. ostrożeń siedmiogrodzki zwiększył swoją liczebność i areał. Związane jest to ze zwiększeniem się powierzchni ugorowanych pól uprawnych.

J. Piórecki. Cirsium decussatum Janka [w] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki. (red.) 2001. Polska Czerwona Księga Roślin.s.386-388. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Crataegus palmstruchii Lindm. – Głóg Palmstrucha

Gatunek został wprowadzony do uprawy w Arboretum w 1977 r. Krzew kwitnie i owocuje. Prowadzone są badania nad biologią i ekologią gatunku oraz rozmnażanie i uprawa dla celów ogrodniczych np. zieleni miejskiej.

J.Piórecki.1992. Badania nad biologia i ekologią rzadkich i ginących roślin. Arboretum Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce.

Erysimum piennicum (Zapał.) Pawł. – Pszonak pieniński

Gatunek objęty jest Konwencją Berneńską*. Nasiona Erysimum pienicum przeniesione zostały do Arboretum z podzamcza w Nidzicy, jeszcze przed powstaniem jeziora zaporowego w 1986 r. Gatunek uprawiany jest na powierzchni 10 m2, rozsiewa się samorzutnie i pojawia się w wielu miejscach, zwłaszcza na glebach ugorowanych. W Arboretum prowadzone są badania nad biologią i ekologią oraz utrzymaniem endemicznego i zagrożonego gatunku w warunkach uprawy ogrodowej. Liczba roślin w Arboretum a zwłaszcza wytworzonych nasion jest wielokrotnie większa aniżeli na jedynym stanowisku naturalnym w Niedzicy w Pieninach.

J.Piórecki.1992. Badania nad biologia i ekologią rzadkich i ginących roślin. Arboretum Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce.

Fritillaria meleagris L.- Szachownica kostkowata

Fritillaria meleagris L. w Arboretum w uprawie ogrodowej pozostaje od 1976 roku. Cebulki zbierane są na łąkach zaorywanych- zamienianych na pola uprawne lub użytkowane przemiennie, przy pracach melioracyjnych. W drugiej połowie XX w. i pierwszej XX i XXI w. zaorano dziesiątki hektarów łąk lub zamieniono je na stawy rybackie. Prowadzona jest szczegółowa dokumentacja; zanikania areału i zmniejszania się liczebności populacji Fritillaria meleagris na łąkach pod Przemyślem, (jedyne w Polsce naturalne stanowisko) tj. pomiędzy rzekami Wiarem i Wisznią dopływami Sanu w XX w. Od 1960 r. kontynuowane są długoletnie badania nad biologią i ekologią oraz tempem zanikania populacji, zwłaszcza pod wpływem działalności rolniczej. Prowadzone są badania nad biologią i ekologią gatunku w warunkach in situ i ex situ. W Arboretum kontynuowane są prace nad rozmnażaniem, rozprzestrzenianiem się i utrzymaniem Fritillaria meleagris w warunkach uprawy.

J.Piórecki.1992. Badania nad biologia i ekologią rzadkich i ginących roślin. Arboretum Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce. J.Piórecki.1988.Łąki uroczyska „Długołoza” pod Przemyślem z Fritillaria meleagris L. Rocz. Przem.24/25. Przemyśl. J.Piórecki.2001. Fritillaria meleagris L.[w] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red). Polska Czerwona Księga Roślin.s.416-418. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Linum austriacum L.- Len austriacki

W Arboretum Linum austriacum utrzymywany jest od 1976 roku w warunkach uprawy ogrodowej na powierzchni około 10 m2. Prowadzone były badania nad biologią, liczebnością, strukturą wiekową, warunkami wzrostu i rozwoju lnu na stanowisku naturalnym (rezerwat Linum austriacum na Winnej Górze w Przemyślu) oraz w warunkach uprawy ogrodowej. W ostatnich latach len austriacki wprowadzony był do wielu ogrodów, szkółek, przychaci w okolicach Przemyśla. Arboretum prowadzi wymianę nasion między ogrodami botanicznymi w kraju.

J. Piórecki, R.Kaźmierczakowa.2001. Linum austriacum L.[w] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red). Polska Czerwona Księga Roślin.s.233-235. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Marsilea quadrifolia L.- Marsylia czterolistna

Gatunek objęty jest Konwencją Berneńską. A w Polsce wymarły. Marsilea quadrifolia została przypadkowo odnaleziona na ostatnim z naturalnych w Polsce stanowisk, w okolicach jeziora zaporowego w Goczałkowicach w Wielkiej Wiśle przez pracowników Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Przez kilka lat utrzymywana była w basenach wodnych w OB Uniwersytetu Warszawskiego. Marsilea quadrifolia pochodząca z Wielkiej Wisły przetrwała tylko w Arboretum w Bolestraszycach. Gatunek ten od 1987 roku jest renaturalizowany zarówno w Bolestraszycach, jak też na wielu innych stanowiskach zastępczych w Polsce, a zwłaszcza w dorzeczu środkowej i górnej Wisły oraz Odry. W dorzeczu Sanu w Hurko, Wylewie, Racławicach i Chwałowicach. Od dawna rośnie także koło Puław. Na Śląsku szeroko prowadzone są prace nad reintrodukcją marsylii przez Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Gatunek wprowadzono na stanowiska zastępcze w Rudach, Mysłowicach – Dzieckowicach, Zabrzu. Najbardziej efektywnie marsylia rośnie w Arboretum Leśnym w Sycowie na powierzchni ponad 70 m2, a także w Arboretum w Bolestraszycach. Marsylia występuje na powierzchni 30 m2, rośnie na obrzeżach Małego Stawu, Stawu Dużego na okresowo zalewanych lub podmokłych łąkach i na specjalnie przygotowanych tratwach pływających. W Arboretum prowadzone są badania nad biologią, ekologią oraz dynamiką rozprzestrzeniania się gatunku oraz utrzymania w warunkach ex situ.
Wszystkie w Polsce stanowiska zastępcze pochodzą z populacji z Bolestraszyc. W okresie odbudowy basenów wodnych w OB w Warszawie marsylia wymarła. Z Bolestraszyc kępy roślin przekazano zarówno do OB Uniwersytetu Warszawskiego, OB Uniwersytetu Wrocławskiego, OB Uniwersytetu Lubelskiego, OB PAN w Powsinie, Arboretum Leśnego w Sycowie, jak też do Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Piórecki J.1992. Zakład Fizjografii i Arboretum (lata 1975-1990). Arbor. Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce. Piórecki J., Zarzycki K.1993.Arboretum Bolestraszyce. Przewodnik historyczno- przyrodniczy. Bolestraszyce. Wołk A. 2001. Marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia L.) w programie renaturalizacji i biologicznego wzbogacania ekosystemów wodnych. Arbor. Bolestraszyce. Zeszyt 8.Bolestraszyce. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.) 2001. Polska Czerwona Księga Roślin. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Rhododendron luteum Sweet- Azalia żółta

Rhododendron luteum w uprawie ogrodowej w Arboretum jest utrzymywany od 1978 roku. W uprawie jest 180 krzewów, w tym 20 krzewów dwudziestoletnich oraz 160 siedmioletnich krzewów. Nasiona do rozmnażania generatywnego pochodzą z naturalnego stanowiska Kołacznia w Woli Żarczyckiej k. Leżajska (Kotlina Sandomierska). W Arboretum prowadzone są badania nad biologią i ekologią oraz renaturyzacją na stanowiska zastępcze w Kotlinie Sandomierskiej.

K. Zarzycki. 2001. Rhododendron luteum Sweet. [w] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red). Polska Czerwona Księga Roślin. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

Salvinia natans (L.) All.- Salvinia pływająca

Gatunek objęty jest Konwencją Berneńską. W Arboretum Salvinia natans utrzymywana jest w warunkach uprawy ogrodowej od 1983 roku. Rośliny pochodzą ze stawów rybackich z Rzemienia w Kotlinie Sandomierskiej.

Staphylea pinnata L.- Kłokoczka południowa

W Arboretum Staphylea pinnata rozmnażana jest generatywnie z nasion, populacji pochodzących z Pogórza Przemyskiego, roślin np. uszkodzonych na zrębach, przy budowie dróg itp. Nasiona zebrane w warunkach Arboretum kiełkują po okresie dwuletniego spoczynku; siewki charakteryzują się intensywnym wzrostem i są przechowywane w szkółkach gruntowych. W Arboretum prowadzone są badania nad biologią i ekologią Staphylea pinnata, dotyczą ponad 80 naturalnych stanowisk. Prowadzone jest rozmnażanie i uprawa gatunku dla celów renaturyzacji i ogrodniczych.

J.Piórecki.1992. Badania nad biologia i ekologią rzadkich i ginących roślin. Arboretum Bolestraszyce. Zeszyt 1. Bolestraszyce.

Daphne cneorum L.- Wawrzynek główkowy

Wawrzynek główkowy jest gatunkiem europejskim, reliktem trzeciorzędowym, występującym na obszarach wyżynnych środkowej i południowej Europy. W Polsce występuje na Wyżynie Sandomierskiej w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego oraz w Kotlinie Sandomierskiej.
Wawrzynek główkowy jest drobnym, niskim krzewem o cienkich, pokładających się pędach, osiągającym od kilkunastu do 50 cm wysokości. Występuje w miejscach słonecznych, odkrytych, widnych lasach sosnowych lub murawach na skałach wapiennych. Liście ma siedzące, długie, lancetowate, skórzaste, zimozielone. Kwiaty są zebrane w główkowaty kwiatostan, różowe lub białe o intensywnym zapachu, zapylane przez motyle. Jest rośliną trującą. Wawrzynek kwitnie w maju i czerwcu lub niekiedy około połowy sierpnia.
W Polsce mimo objęcia ochroną prawną gatunek zanika, przede wszystkim z powodu przekształcania widnych borów sosnowych w cieniste bory mieszane.
W Arboretum prowadzone są badania nad biologią i ekologią wawrzynka główkowego.

Betula humilis Schrank- Brzoza niska

Zasięg brzozy niskiej obejmuje Europę Wschodnią, Centralną oraz obszar Syberii i Mongolii. Przez Polskę przebiega południowo-zachodnia granica zwartego zasięgu. W Polsce występuje w płn. i wsch. części – na Pomorzu Zachodnim, Pojezierzu Mazurskim, Podlasiu, Lubelszczyźnie oraz Wielkopolske, Ziemi Lubelskiej, Mazowszu i płn. Małopolsce.
Brzoza niska występuje na torfowiskach przejściowych i niskich. Jest silnie rozgałęziającym się krzewem, o wysokości do 2,5 m; o czerwonobrunatnej korze i wzniesionych pędach. Liście ma drobne, okrągławo -jajowate. Wierzba rozmnaża się głównie generatywnie, rzadko wegetatywnie. Kwitnie w maju. Gatunek chroniony, należy do reliktów glacjalnych.

Salix myrtilloides L.- Wierzba borówkolistna

Wierzba borówkolistna obejmuje zasięgiem północną, wschodnią i środkową Europę oraz całą Syberię i Amerykę Północną. Stanowiska w Polsce leżą przy zachodniej granicy zasięgu.
Wierzba borówkolistna jest reliktem glacjalnym. W Polsce większość stanowisk skupia się nad Dolną Wisłą,, na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim, Roztoczu i Pojezierzu Mazurskim. Nieliczne stanowiska notowane są na Wyżynie Małopolskiej i w Sudetach. Wierzba rośnie na nizinnych i podgórskich torfowiskach typu przejściowego. Jest krzewinką lub niewielkim krzewem osiągającym 0,5 m wysokości ( rzadko 1 m) o czołgających i zakorzenionych pędach podziemnych. Liści są ostro zakończone, podobne do liści borówki bagiennej. Rośnie zwykle pojedynczo lub w niewielkich skupieniach. Wierzba borówkolistna silnie reaguje na zmiany siedliska, zwłaszcza osuszanie. Jest gatunkiem zagrożonym na wyginięcie.

Wolffia arrhiza (L.) Horkel ex Wimm. – Wolffia bezkorzeniowa

Wolfia bezkorzeniowa w Polsce jest gatunkiem rzadkim. Występuje głównie na Śląsku, Pomorzu, Kujawach, Mazowszu i w ok. Poznania. Zajmuje wody stojące. Jest najmniejszym gatunkiem rzęsowatych, o zaledwie jednomilimetrowym bezkorzeniowym „liściu”. Pędy członowe ma bardzo drobne, bez korzeni i nerwów, kuliste.

Nymphoides peltasta (S.G.Gmel.) Kuntze – Grzybieńczyk wodny

Grzybieńczyk wodny występuje w środkowej, zachodniej i południowej Europie, Europie Azji aż po Japonię. Został zawleczony do Ameryki Północnej, gdzie na niektórych obszarach zadomowił się. Grzybieńczyk jest bardzo rzadkim gatunkiem naszej flory, narażonym na wyginięcie. Od kilku lat obserwuje się zanik wielu jego stanowisk. W Polsce głównie znany z niżowej części, Kotliny Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej oraz Dolnego Śląska. Występuje przeważnie w wodach stojących płytkich i żyznych. Grzybieńczyk jest byliną wytwarzającą płożące się po dnie rozgałęzione kłącze, z którego wyrastają na długich ogonkach skórzaste, okrągławe liście. Kwiaty są złocistożółte, o średnicy 2,5- 4 cm. Kwitnie od lipca do września.

Trapa natans L – Kotewka orzech – wodny

Jest to jeden z najrzadszych gatunków we florze polskiej, objęty Konwencją Berneńską^∗. Ginie przede wszystkim z powodu zarastania siedlisk, starorzeczy, łach, stawów młynówek, stawów przypływowych i innych. Dziś gatunek utrzymuje się głównie w starorzeczach lub stawach prowadzonych przez gospodarstwa rybne. W latach 1975-1980 i ponownie w 1994 roku prowadzono szczegółową inwentaryzację Trapa natans na stanowiskach naturalnych, zastępczych i wtórnych w dorzeczu Wisły i Odry. Zinwentaryzowano 39 stanowisk oraz 60 stanowisk, na których gatunek po 1994 r. wyginął w drugiej połowie XX wieku. Prowadzone wieloletnie badania nad biologią, ekologią oraz tempem zanikania stanowisk i liczebnością krajowych populacji Trapa natans. Założono stanowiska zastępcze w Sośnicy pod Jarosławiem, w Kamieniu Łukowskim pod Sandomierzem i przeprowadzono renaturyzację do rezerwatu przyrody Pniów. Gatunek jest w uprawie w Arboretum Bolestraszyce, Sycowie i Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie.
J.Piórecki.1975. Trapa natans L. w Kotlinie Sandomierskiej. Ekologia, rozmnażanie i ochrona. Rocz.Przem.15/16. Przemyśl. J.Piórecki.1980. Kotewka -orzech wodny Trapa natans L. w Polsce. Rozmieszczenie, tempo zanikania stanowisk, użytkowanie i ochrona, biologia, ekologia i hodowla w warunkach półnaturalnych, badania eksperymentalne. Biblioteka Przemyska 13,5-159. Przemyśl. J.Piórecki. 2001. Trapa natans L. [w] R. Kaźmierczakowa, K.Zarzycki (red). Polska Czerwona Księga Roślin.s.260-261. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków.

*Konwencja Berneńska stanowi dokument dotyczący ochrony europejskiej flory i fauny. Konwencja powstała w dniu 19 września 1979 roku jako efekt ogólnoeuropejskiej konferencji, która odbyła się w Bernie i stąd bierze się jej zwyczajowa nazwa. W oparciu o zmieniony w 1997 r. Załącznik I, ochroną objęto 500 gatunków roślin naczyniowych występujących na terenie Europy oraz ich naturalne siedliska. We florze Polski występuje 35 gatunków roślin naczyniowych i 5 gatunków mszaków uwzględnionych w Załączniku I do Konwencji. Z pośród tych gatunków 30 gatunków w Polsce objętych jest ochroną prawną na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska. W Polsce po raz pierwszy gatunki z Listy Berneńskiej objęto ochroną w 2001 roku. Większość występujących w naszym kraju gatunków objętych Konwencją Berneńską to gatunki zagrożone. Ogrody botaniczne i arboreta w Polsce prowadzą prace badawcze na temat występowania gatunków z Listy Berneńskiej oraz wprowadzają gatunki te do uprawy w warunkach ex situ.