Instytucja Kultury Województwa Podkarpackiego

Wystawa została przygotowana przez Muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu, oddział Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.

Zespół pałacowo-parkowy położony w Zarzeczu – obok Łańcuta, Przeworska i Sieniawy – jest jedną z ciekawszych rezydencji arystokratycznych na Podkarpaciu. Romantyczny pałac z rotundą w narożu, w otoczeniu pięknego parku krajobrazowego powstał w latach 1807-1819 z inicjatywy Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej i jej męża Ignacego Morskiego.

Malownicza i oryginalna forma architektoniczna pałacu rzadko w Polsce spotykana jest autorstwa wybitnego architekta warszawskiego klasycyzmu Christiana Piotra Aignera, a w zakresie wnętrz Fryderyka i Wirgiliusza Baumanów. Pałac z rotundą w narożu, których Aigner zaprojektował tylko kilka – między innymi: w Łańcucie, Górze Puławskiej, Ponikowie i Rudnikach, odbiegał od przeciętnej rezydencji wiejskiej, która była zwarta, symetryczna z portykiem kolumnowym na osi akcentującym wejście główne. Niezwykle ważny w procesie tworzenia zespołu pałacowo-parkowego był czynny i bardzo świadomy udział jej właścicieli. W swoich pismach Magdalena Morska zachwalała budowle nieregularne, podzielone na części, różniące się wysokością i długością. Taki jest pałac w Zarzeczu, wieloczłonowy, złożony z piętrowego korpusu głównego z potężną dominującą nad całością rotundą w narożu, oraz piętrową oficyną. Łączy je parterowa oranżeria i ganek – pergola. Rotunda w górnej części została otoczona kolumnową galerią, która urywa się w pewnym momencie sugerując istnienie pierwotnej malowniczej ruiny adaptowanej w czasach nowszych dla potrzeb mieszkalnych. To bardzo romantyczne podejście nawiązujące do historii naszych starożytnych budowli, tradycji narodowej i szacunku dla pamiątek historycznych. Pałac posiadał wyposażenie zaprojektowane przez Magdalenę w stylu empire, wykonane w znacznej części przez miejscowych stolarzy lub zakupione w Wiedniu czy Lwowie. Magdalena Morska będąc zdolną rysowniczką i miłośniczką kwiatów osobiście zajmowała się układaniem bukietów z kwiatów ciętych, a potem ich rysowaniem. Rysowała także widoki budynków i ogrody w Zarzeczu. Pałac w Zarzeczu z zewnątrz i wewnątrz, budynki folwarczne, park, klomby i kwiaty Magdalena zleciła narysować malarzowi Józefowi Tabaczyńskiemu, a następnie odrytować Antoniemu Tepplarowi. Sporządziwszy osobiście opisy wydała drukiem w roku 1836 w Wiedniu ,,Zbiór rysunków wyobrażających celniejsze budynki wsi Zarzecze w Galicyi… z opisem budownictwa wiejskiego w sposobie holenderskim i angielskim i ogólnymi myślami o przyozdobieniu siedlisk wiejskich…” W części pałacu zachowały się oryginalne sztukaterie wykonane przez Fryderyka i Wirgiliusza Baumanów, a w górnej sali rotundowej dekoracyjna podłoga. W salach muzealnych na piętrze przywrócono autentyczne wyposażenie z XIX w. Urok rezydencji podnosi rozległy park w stylu angielskim. Park, w którym rosły różnorodne drzewa i kwiaty, powstał również według projektu Magdaleny w stylu sentymentalno-romantycznym. Słynne szklarnie w Zarzeczu napełnione egzotycznymi roślinami konkurowały z podobnymi w Łańcucie, Sieniawie czy w Medyce. Obecnie park jest pełen sędziwych dębów, rośnie tu również ponad 200-letni tulipanowiec amerykański, a przed wejściem do pałacu – platan klonolistny – jeden z najokazalszych w Polsce. Dziś w pałacu mieszczą się różne instytucje kultury. W 2008 roku powstało Muzeum Dzieduszyckich – Oddział Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.